Druga wojna światowa, wciąż jeszcze obecna w żywej pamięci najstarszego pokolenia, wydaje się tematem powszechnie znanym, wspominanym przy okazji różnych rocznic, wielokrotnie powracającym. Ale czy na pewno nasza wiedza o wojnie jest wiedzą przydatną? Czy potrafimy, jeśli potrzeba, odnieść ją do współczesności? I czy warto takich odniesień poszukiwać?
Sinusoida dziejów
Gdy zagłębimy się do czasów historycznych, możemy dostrzec dziwną zmienność losów ludzkości. Po okresie kataklizmów lub wojen, przychodziły, zwykle krótsze lub dłuższe, czasy odbudowy i stabilizacji, by wracać ponownie do niepokojów. Aktywizujące się coraz silniej, współczesne ruchy nacjonalistyczne i faszyzujące, powinny przypominać nam podobne tendencje lat trzydziestych XX wieku. Jesteśmy często świadkami dzielenia społeczeństw, wyostrzania antagonizmów, braku akceptacji dla mniejszości. Sięgając po literaturę relacjonującą różne ludzkie losy w czasach ostatniej wojny, możemy prześledzić źródła i mechanizmy przemocy, a także dzieje ofiar przeciwko którym te mechanizmy skierowano.
Formy przekazu dla współczesności
Wydaje się, że dla współczesnego czytelnika, znacznie większą wartością niż opisy zmagań frontowych czy strategii wojennych, są historie zwykłych ludzi, którzy wojny doświadczyli po jednej lub drugiej stronie. Zwłaszcza relacje z obozów zagłady, w tym największego z nich w Auschwitz, są cennym wkładem do oceny postępowań ludzi, pomagają zrozumieć zachowania wymuszone strachem, głodem, beznadziejnością.
Istnieje bardzo bogata dokumentacja życia obozowego; zmagań człowieka o zachowanie życia, godności i tożsamości kulturowej. Są to pamiętniki więźniów obozów oraz świadków tamtych wydarzeń, które, mimo upływu lat, nie tracą na wyrazistości, dzięki temu, że stanowią autentyczny przekaz ludzi podobnych każdemu z nas. Podobnie pasjonujące są historie osób, narażających własne życie dla ratowania innych.
Ale aby w pełni poznać relacje społeczne tamtych trudnych czasów, należy sięgnąć również po wspomnienia oprawców lub tych, którzy będąc blisko nich, próbowali zrozumieć sposób myślenia i motywacje ludzi gotujących innym ludziom piekło na ziemi. Obozy koncentracyjne odcisnęły pamięć o sobie także w filmach. Podobnie jak książki, opierają one często swoją fabułę na relacjach autentycznych ofiar, ale też sprawców tej zagłady. Po książki, jak i filmy o tej tematyce, warto zajrzeć na embooks.pl.
Po co wspominać tamte czasy?
Kiedy czytamy o ludziach prześladowanych w czasie wojny lub oglądamy filmy odtwarzające ich historie, dobrze jest pamiętać, że byli to ludzie tacy jak my, żyjący i cieszący się życiem tak jak my obecnie. Ale zdarzyło się coś, co sprawiło, że inni ludzie, kierowani złymi emocjami, wystąpili przeciwko tamtym. Uznali ich za gorszych, niegodnych życia, mniej wartościowych. Choć teraz wszyscy wiemy, że wcale tak nie było. Zrozumienie mechanizmów psychologicznych, jakie do takiej zagłady doprowadziły, powinno wyczulić nas na zjawiska społeczne jakich doświadczamy obecnie. Może pozwoli to nam być bardziej czujnymi, uważnymi, wrażliwszymi na krzywdę i niesprawiedliwość.
